Handel in ivoor online: dweilen met de kraan open?

Onderzoekers van het Durrell Institute of Conservation and Ecology (DICE) van de Universiteit van Kent publiceerden eind vorig jaar een spraakmakende paper waaruit blijkt dat de illegale online handel in dierlijke producten zoals ivoor blijft stijgen. In ons boek “Praktische leidraad voor de handel in kunst en antiek in België” bespraken we reeds hoe het CITES-verdrag de handel in recent ivoor al enkele decennia op internationaal vlak verbiedt. Het onderzoek toont echter aan hoe moeilijk de toepassing van deze CITES-regelgeving is in de praktijk, alle inspanningen van politie, platformen en organisaties die zich inzetten voor dierenwelzijn ten spijt. 

Wat is CITES eigenlijk?

De Belgische en EU CITES-regelgeving verbiedt de handel in recent ivoor en beperkt de handel van ouder ivoor. Kort gesteld mogen enkel nog ivoren voorwerpen en onbewerkte slagtanden met een CITES-certificaat verhandeld worden binnen de EU. Dit certificaat kan men enkel verkrijgen indien het ivoor werd ingevoerd voor 1984, of als het tussen 1984 en 1990 werd ingevoerd mét een invoervergunning. Hierop bestaat wel één uitzondering: bewerkte ivoren stukken die van voor 1947 dateren mogen wel vrij verhandeld worden zonder CITES-certificaat, maar enkel als men ook over een attest bezit dat de leeftijd van het voorwerp aantoont.

Uitvoer buiten de EU is eveneens aan banden gelegd. Zo mag men geen slagtanden meer verkopen aan mensen buiten de EU, ook al bezit men over een CITES-certificaat. Bewerkte ivoren voorwerpen die dateren van voor 1976 én die over een CITES-certificaat bezitten kunnen wel nog uitgevoerd worden. Hier geldt de uitzonderingsregel voor voorwerpen die dateren van voor 1947 niet. Voor die voorwerpen is dus eveneens een CITES-certificaat vereist.

Probleem van de online platformen

De regelgeving geldt ook wanneer we ons in de online sfeer bevinden. Toch maakt deze context het des te moeilijker om de verkoop van illegaal ivoor aan banden te leggen. Meer nog, het onderzoek gevoerd door DICE toont aan dat dit een groeiende markt is, maar waarom is het zo moeilijk om hiertegen op te treden?

Zoals aangegeven verbiedt de regelgeving niet de verkoop van alle ivoor, enkel van recent ivoor, met strengere regels voor export buiten de EU. In de regel kunnen alle antieke stukken gemaakt uit ivoor vrij verhandeld worden. Waar een antiquair zich vragen zou stellen bij de authenticiteit van het stuk, komt er veelal geen tussenpersoon aan te pas.

Waar een verkoopplatform zoals Ebay wel voorwaarden stelt die verkoop van ivoor verbiedt, is verkoop van nep-ivoor bijvoorbeeld nog steeds toegelaten. De onderzoekers brachten dan ook aan het licht dat verkopers van ivoor simpelweg dit ivoor als “nepivoor”, plantaardig ivoor of bot gingen bestempelen.  Aangezien de voorwerpen niet langs een expert passeren, kunnen dit soort transacties dan ook volledig onder de radar vliegen.

Uit het onderzoek blijkt dan ook dat slechts een fractie van de ivoor aangeboden via Ebay werd gedetecteerd door het platform en verwijderd. Nog erger is dat het onderzoek een stijging van de verkoop in ivoor aantoont.

Hoe weet je dat het om ivoor gaat?

Ivoor detecteren is niet eenvoudig. Niet alleen kan ivoor bijvoorbeeld verwijzen naar de kleur ivoor, het kan ook verwijzen naar plantaardig ivoor. Een simpel algoritme dat het onderscheid maakt op basis van het woord ivoor kan dan ook geen soelaas bieden. Een vraag die men zich kan stellen is hoe je dan wel het verschil kan zien tussen ivoor en nepivoor?

In eerste instantie gebruikten sommige verkopers bepaalde codewoorden en -zinnen. Deze codewoorden waren vaak alternatieve materialen die wel toegelaten zijn in de verkoop zoals hout of bot. Om deze items te kunnen identificeren is natuurlijk kennis van de gebruikte codewoorden vereist. Deze kennis zal niet steeds voorhanden zijn. Codewoorden veranderen daarenboven regelmatig waardoor detectie ervan nog meer vermoeilijkt.

De tweede manier om het onderscheid te zien is het analyseren van de “Schreger lijnen” in de voorwerpen. De onderzoekers van DICE gebruikten ook deze methode om de echte ivoren voorwerpen te identificeren. Schreger lijnen lopen door het ivoor en maken een bepaalde hoek die toelaat uit te maken om welk soort ivoor het gaat. Zo zal een slagtand van een olifant bijvoorbeeld altijd Schreger lijnen hebben die een hoek van meer dan 100° maken.  Ieder ivoren voorwerp zal aldus Schreger lijnen tonen wat identificatie van het soort ivoor mogelijk maakt.

Niet alle items zullen echter foto’s tonen die scherp genoeg zijn om Schreger lijnen te onderscheiden, waardoor het identificeren van echt ivoor niet altijd mogelijk zal zijn (althans niet zonder het voorwerp te kopen).

Policy lijkt niet te werken

De policy van verkoopsplatformen zijn tamelijk eenduidig. Recent ivoor verkopen is altijd verboden, soms is de verkoop van ivoor volledig verboden. De sancties die de platformen opleggen zeggen ook doorgaans hetzelfde. Zo heeft het platform het recht om de aanbiedingen te verwijderen en doorgaans ook het recht om de gebruiker te schorsen of uit te sluiten. De platformen leggen de verantwoordelijkheid voor de naleving ook steevast bij de gebruikers en laten zich vrijwaren en/of schadeloosstellen voor inbreuken.

De onderzoekers van Dice stelden echter vast dat Ebay haar policy in de meeste gevallen niet succesvol toepaste. Zoals reeds aangehaald heeft Ebay een nultolerantie voor de verkoop van ivoor (met uitzonderingen van zeer oude piano’s en meubelen). Toch bleken bitter weinig van de als ivoor geïdentificeerde items een maand na onderzoek van de site gehaald.

Ebays eigen monitoring lijkt met andere woorden te kort te schieten. Gebruikers kunnen overigens ook de verkoop van ivoor rapporteren, maar dit lijkt ook weinig aan het probleem te veranderen. De strenge policy van Ebay lijkt dan ook meestal dode letter te blijven.

Wat kan men ondernemen?

De onderzoekers stellen drie opsporingsmethodes voor die soelaas kunnen bieden. Een eerste methode is een analyse op gekende codewoorden en -zinnen. Een tweede is het gebruik van data om accuraat te voorspellen wanneer het om echt ivoor gaat. Een derde is de analyse van gebruikte foto’s. Een combinatie van deze drie methodes zal natuurlijk de beste uitkomst bieden. Toch erkennen de onderzoekers impliciet dat Ebay dergelijke opsporing kan doen omdat het daartoe de middelen heeft.

De strijd tegen de online handel van ivoor zou ook gesterkt worden door een actiever politioneel optreden. Zo is een handelsplatform zoals Ebay aansprakelijk wanneer het geen neutrale rol speelt. Een handelsplatform verliest die neutraliteit wanneer het bijstand verleent zoals het bevorderen van verkoopaanbiedingen of het optimaliseren van de resultatenlijst. (zie ook HvJ L’Oreal v. Ebay) Aangezien Ebay dit weldegelijk doet is het in principe aansprakelijk voor de verkoop van ivoor. Bij gebrek aan politioneel optreden is er daarentegen weinig incentive om een opsporingssysteem op poten te zetten.

Meer hands-on aanpak?

Ebay is niet het eerste of enige platform dat onder vuur is komen te liggen. Zo kwam ook de veilingsite Catawiki eerder onder vuur te liggen voor het verkopen van ivoor. Catawiki laat de verkoop van ivoor daterend van voor 1900 toe, maar verbiedt de verkoop van jonger ivoor. Uit een onderzoek van IFAW Nederland bleek dat verkopers vaak ivoor onterecht als “antiek” aanduidden. Naar aanleiding van dit onderzoek heeft Catawiki haar beleid aangepast.

Catawiki vereist nu een certificaat voor elk verkocht ivoren stuk dat aangeboden wordt. De verkoper moet eveneens aangeven wie de taxateur is die het stuk taxeerde. Medewerkers van Catawiki controleren ook alle stukken die op de site geveild worden. Dit laat hen toe om bij twijfel over het materiaal van het stuk, dit te weren van de site. Een meer hands-on aanpak zoals deze heeft een grotere kans om de verkoop van recent ivoor in te perken. Het nadeel is dat een dergelijke hands-on aanpak moeilijk toepasbaar is op het businessmodel van Ebay.

Conclusie

De conclusies uit het onderzoek van DICE zijn verontrustend. Toch lijkt een oplossing niet onmogelijk te zijn, maar vereist dit meer inspanningen van de platformen. Een betere afdwinging van de geldende regelgeving zou hierbij zeker kunnen helpen. Een gevoel van wetteloosheid kan ertoe leiden dat de platformen geen incentive voelen om stappen te ondernemen buiten het opnemen van een verbod in de voorwaarden.

Wil je meer weten over de CITES-regelgeving? In IFORI’s meest recente boek “Praktische leidraad voor de handel in kunst en antiek in België” gaan we dieper in op de geldende CITES-regelgeving in België.  Praktische leidraad voor de handel in kunst en antiek in België is verkrijgbaar via Story Publishers.

Heb je vragen over de verkoop van ivoor of antiek? Of wil je meer weten over hoe de regulering van handelsplatformen in elkaar zit? Aarzel dan zeker niet om ons te contacteren!